नेपाली युवाको हिपहप क्रेज

एभरेष्टखबर August 1, 2018

सन् १९७० को दशकबाट अमेरिकाको न्यूयोर्क सिटी स्थित साउथ ब्रोन्सबाट ‘आर्ट मुभमेन्ट’का रुपमा सुरु भएको हिपहप संस्कृतिले अहिले नेपाली युवापुस्तालाई गज्जबले आकर्षित गरेको छ ।
गोरा र काला जातीबीच ग्याङ्फाईट हुन्थ्यो । कति मर्थे, कति रक्ताम्य हुन्थे । यस्ता घटना बढ्न थालेपछि केही युवाहरूले भौतिक होईन मौखिक र कलात्मक लडाई लड्ने सृजनशील आईडिया रचे । त्यसरी शब्द र हाउभाउका माध्यमबाट ‘ब्याटल’ हुन थाल्यो । गरिब कालाजाती अरुले दिएका साईज नमिलेका लुगा लगाउँथे । पछि त्यहि फेशनका रुपमा आयो । त्यसपछि यो विश्वभर फैलिन थाल्यो ।
नेपालमा दुई दशकअघि ¥यापका रुपमा हिपहप भित्रिएको थियो । सुरुमा गिरिश खतिवडाले ‘मिनिङलेस ¥याप’ एल्बम निकालेपछि नेपालमा हिपहपको चर्चा हुन थाल्यो । उनले प्रनिल एल तिमिल्सिनासँग मिलेर गाएको ‘म यस्तो छु’ गीतबाट नेपाली संगीतमा ¥याप चिनिन थाल्यो । त्यसपछि रतन सुवेदीले प्यारोडी ¥याप गाए । निर्णय श्रेष्ठ (निर्णय दा एनएसके)ले ‘म नेपाली’, ‘गाउँले जीवन’, ‘तिमी केटाकेटी जस्तो देखेको’ लगायतका गीत ¥यापमा गाएपछि नेपालीमाझ हिपहप अझै फैलिंदै गयो । नेप्सेडाईज ब्यान्डका मानस घलेले पनि यसलाई निरन्तरता दिए ।
झन्डै एकदशकसम्म नेपालमा हिपहप भनेको ¥याप मात्र बुझिन्थ्यो । तर विस्तारै हिपहप अन्य तत्वहरू डिजेईङ, ग्राफिटी आर्ट र ब्रेक डान्सिङ भित्रिए । विभिन्न संगीतिका धुनहरू मिसाएर बजाईने डिजेइङ नेपाली नाईटक्लबहरूमा जमिरहेकै छ । सहरका भित्ताहरूमा स्पे्र वा मार्कर पेनले पेन्टिङ गरिने ग्राफिटी आर्टपनि देखिन्छन् । पछिल्लो समय ब्रेक डान्सिङ अन्तर्गतका बि बोईङ, बि गर्लिङ, लकिङ, पपिङ डान्समा युवापुस्ता झुम्मिएका छन् ।
हिपहप सर्कलमा ‘बि–गर्ल निशा’ भनेर चिनिने निशा हमाल पाँचवर्षदेखि हिपहप अन्तर्गतको बि–गर्लिङमा सक्रिय छिन् । उनले हिपहप सिक्दा सात जना केटीहरू थिए तर उनिहरू कोहि परिवारका कारण यो क्षेत्र छाडे, कसैले पढाईमा असर पुग्ने ठानेर छाडे निशाले भने हिपहप छाड्न सकिनन् ।
परिवारलाई मनाईन, पढाईलाई पनि सँगै अघि बढाइन् । यसैबाट वर्कशपका लागि थाईल्यान्डसम्म पुगिन् । विवाहपछि पनि निशा नाच्न उत्तिकै सक्रिय छिन् । आफ्नो ‘प्यासन’का कारण अहिले बेग्लै परिचय बनाएकी निशा भविष्यमा डान्स स्कुल खोल्ने योजनामा छिन् । ‘परिवारको ज्वेलरी शपमा काम गरेर दिउँसो तीन बजेपछि टाईम म्यानेज गर्छु । यो फिल्ड छाड्नै सक्दिंन ।’ हाल सोज्सर अफ भाईब क्रुमा रहेकी उनि सुनाउँछिन् ‘गर्लहरूलाई धेरै अफ्ठ्यारो त तर विवाहित वा अविवाहित नारीहरूले आफूमा भएका ईच्छा मार्नु हुँदैन । एकदिन राम्रो समय आउँछ ।’
‘बि–गर्ल जेनिसा’ अर्थात जेनिसा महर्जन पनि सानैदेखि गौतम हाईस्कुल लगनटोलमा नेपाली लोकगीतमा नृत्य गर्थिन् उनि । विस्तारै पप र हिपहप गीत सुन्न थालिन् । यस्ता गीतले ताने उनलाई । त्यसपछि ब्रेकडान्सतिर आकर्षित भईन् । सन् २००८देखि नेपाल हिपहप फाउन्डेसनमा आबद्ध भएर जेनिसा प्रतिष्पर्धा र एक्स्चेञ्ज कार्यक्रम लिएर दुई पटक अमेरिका, एकपटक जर्मनी, फिलिपिन्स लगायतका देशमा पुगिन् । देशका विभिन्न ठाउँमा घुमिन् ।
सुरुका दिनमा यसरी हिपहपमा स्थापित हुन गाह्रो थियो । उनका बुवाले एकदिन ‘नाचेर जिन्दगी चल्दैन’ भनेर सम्झाए । विस्तारै टेलिभिजन र पत्रिकामा छोरीको बारेमा पनि हेरे÷पढेपछि बुवाले सम्झाउन छाडे । अझ उनि यसैबाट विदेश भ्रमणमा जान थालेपछि अहिले परिवार खुसी छन् । उनि भन्छिन् ‘अहिले त यसैबाट मासिक १८–२० हजार कमाउँछु, घरमा पकेट खर्च देऊ भन्नु परेको छैन ।’
यस्तै कथा छ, बि बोई निशान्त भनेर चिनिने निशान्त गौचनको पनि । उनि सानो छँदा टिभीमा फरक शैलीको नृत्य देख्थे र त्यहि हेरेर अभ्यास गर्थे । उनका साथी विशाल गुरुङले ‘यस्तो डान्सलाई बिबोईङ भनिन्छ’ भनेर सिकाए । त्यसपछि निशान्त हरेक दिन अभ्यास गर्न थाले । तर सुरुमा जीउ ‘ब्यालेन्स’ हुँदैनथ्यो। कहिले टाउको ठोक्किने, कहिले हात मर्किने त कहिले घाँटी दुख्ने अझ कहिले त घुँडा पिल्सिने हुन्थ्यो । अर्कातिर घरमा परिवारले सँधै ‘टाउको घुमाएर खान दिन्छ’ भनेर गाली पनि खानु पर्ने । यस्तै कारणले उनका कति साथीहरूले नाच्न छाडे । तर उनको टिममा एकजनासँग पैसा नहुँदा अर्कोले सहयोग गर्थे । दुख र तनाव भए पनि निशान्तले यसैमा निरन्तरता दिए र बिबोईङसँगै बिटबक्सिङ गर्न थाले । पछि त उनका बारेमा पनि पत्रिका र टिभीमा आउन थाल्यो । त्यसपछि परिवारले ‘छोरो लागुऔषधमा फस्न पाउँदैन, राम्रै बाटोमा लागेको रहेछ’ भनेर कुरा गर्न थाले । सन् २००७ देखि हिपहपमा रमाउँदै सन् २००९देखि एभरेष्ट क्रु मार्फत सक्रिय निशान्त नेपालको प्रतिनिधित्व गर्दै थाईल्यान्ड, सिंगापुर, फिलिपिन्स लगायतका देश पुगिसकेका छन् । नेपालका चर्चित बि–बोईमा पर्ने उनि भन्छन् ‘नेपाली समाजले पनि हिपहप बुझ्न थालिसकेको छ । त्यसैले यसमा लाग्नेहरूको भविष्यपनि राम्रो बनिरहेको छ ।’
हिपहपमा लाग्नेहरूको अवश्था पहिला भन्दा राम्रो बनेपनि यसैबाट जीवनयापन गर्न चाहिं अहिलेपनि गाह्रै छ । पाँचवर्षदेखि हिपहपमा सक्रिय निक मगर यहि क्षेत्रमा टिकिरहनका लागि काठमाडौंमा ५ वटा स्कुलमा डान्स सिकाउँछन् । अनाथ गृहमा हुर्किएका निकले गत वर्ष हिपहप इन्टरनेशनलको अलस्टायल क्याटागोरीमा जीते । एक्स्ट्रो रोयल क्रु बनाएका उनि भन्छन् ‘यो नेपालको सान बढाउने क्षेत्र हो तर सरकारले अहिलेसम्म बुझेको छैन । यसैबाट टिक्ने अवस्था भएको भए मैले ५ वटा स्कुलमा टिचिङ गर्नु पर्ने थिएन ।’ तर उनि आगामी पाँच÷सात वर्षमा नेपालले हिपहपमा धेरै राम्रो गर्नेमा आशावादी छन् ।
निशा भाट डान्समै केही गर्ने सोंचले सुदुरपश्चिमबाट काठमाडौं आईन् । सुरुमा परिवारले पढाईमा ध्यान दिन दबाब दिएपछि उनले बुवालाई हिपहपका बारेमा बुझाउनका लागि उनले फिल्म र इन्टरनेटमा हिपहप देखाउन थालिन् । कतिपटक डान्सकै विषयले झगडा प¥यो । बिगर्लिङ र फ्रिस्टाइल डान्स गर्ने निशा सुनाउँछिन् ‘रियालिटी शोहरू देखाएपछि परिवारले बुझ्यो, अहिले यसैमा राम्रो भईरहेको छ ।’
सात वर्षदेखि हिपहपमा रमाईरहेका इजिकेल परियार (इजि) द भाईब (डिएनएफ) स्टुडियो पनि सञ्चालन गर्छन् । यसैमार्फत हिपहपसँगै फिजिकल टे«निङपनि सञ्चालन गरिरहेका छन् । यहि स्टुडियो अन्तर्गत उनले १२ जना सदस्य रहेको ‘सोल्जर अफ भाईब क्रु’पनि सञ्चालन गरिरहेका छन् । उनको अनुमानमा नेपालमा १५देखि २० हजार युवाहरू हिपहपमा प्रत्यक्ष संलग्न छन् भने झन्डै पाँच लाख नेपालीले हिपहप बारे बुझेका छन् । उनि भन्छन् ‘पहिला राम्रो प्लेटर्फम पनि थिएन, घरपरिवारको सपोर्टपनि हुदैनथ्यो ।’
हिपहप भनेको ¥याप मात्र बुझिने समयमा नेपालमा औपचारिक रुपमा मिकी थेवाङको सक्रियतामा सन् २००८मा पहिलो पटक वल्र्डट्रेड सेन्टरमा बिबोईङ ब्याटल भयो । त्यसपछि मिकीकै सक्रियतामा थाईल्यान्डबाट एलेक र ज्याक नामका गुरु आएर प्रशिक्षण दिए । त्यहि समय नेपाल ब्रेकडान्स फाउन्डेसन सुरु भयो । सुरुमा नृत्यमा फोकस फाउन्डेसन पछि हिपहप स्कुलका रुपमा नेपाल हिपहप फाउन्डेसन (एनएचएफ)मा रुपान्तरण भयो । यहि स्कुलबाट सिकेकाहरू अहिले धेरैतिर सक्रिय छन् । यहिं सिकेको कार्टुञ्ज क्रु अहिले नेपाली सांगीतिक क्षेत्रमा व्यवसायिक रुपमा सक्रिय छ ।
फाउन्डेसनले अमेरिकी दुतावाससँग मिलेर सन् २०११ देखि २०१५ सम्म काठमाडौंसँगै पोखरा, धरान, विराटनगर, इटहरी, इलाम, बाग्लुङ, सुर्खेत, धनगढी, बुटवल, चितवन, काभ्रे लगायतका ठाउँमा लागुऔषध र हिंसाका विरुद्ध सञ्चालन ग¥यो । अहिले काठमाडौंका एभरेष्ट, एक्ट्रो ब्वाई, ब्याटल फ्युजन, इपिसी, भक्तपुरमा डिडिएक्स, पोखरामा सोलमेट, धरानमा द पेज, बुटवलमा अफ्स्ट्रक्सन लगायतका क्रुहरू सञ्चालनमा छन् । भने व्यक्तिगत रुपमा बिबोई ओल्ड स्कुल, ह्यापी सु, निशान्त, टिच्यु (पोखरा), बिगर्ल निशा, नेजिसा, आश्मा विश्वकर्मा (कार्टुन्ज क्रु), शिखर सुब्बा लगायत सक्रिय देखिएका छन् ।
सातवर्षदेखि हिपहप लगायतका नृत्य सिकाईरहेको नेपा डान्स एकेडेमीकी चिफ कोअर्डिनेटर रिना महर्जनका अनुसार डान्स सिक्ने आउने नयाँपुस्ता मध्ये अधिकांश हिपहप सिक्न चाहान्छन् । उनि भन्छिन् ‘अहिलेको पुस्तालाई बिबोईङ, लकिङ, पपिङ डान्समा बढि इन्ट्रेष्ट छ ।’
हिपहपको बढ्दो क्रेजसँगै विभिन्न सहरमा ब्याटल (प्रतिष्पर्धा) हुने गरेका छन् । यमबुद्धहरूले भित्रियाएको हिपहप अन्तर्गतकै ‘र बाज’ र बिटबक्सपनि युवापुस्ताको रोजाईमा पर्ने गरेको छ । पछिल्लो समय नेपाली हिपहपलाई अन्तर्राष्ट्रियकरण गर्न विभिन्न संस्थाहरू पनि खुल्न थालेका छन् । अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा हिपहपको ब्याटल गर्दै आएको क्यालिफोर्नियाको ‘हिपहप इन्टरनेशनल’बाट नेपालको अधिकार लिएर स्थापना भएको ‘हिपहप इन्टरनेशनल नेपाल’ले विदेशी जर्जहरू ल्याएरै ट्यालेन्ट छान्ने गरेको छ । तर दुईपटक छानिएकाहरू पनि भिषा नपाउँदा अन्तर्राष्ट्रिय स्पर्धामा जान पाएनन् । ‘हिपहप इन्टरनेशनल नेपाल’का सञ्चालक अनुप सक्सेना सरकारको सहयोग नहुँदापनि आफ्नै बलबुताले नेपाली युवाहरूले हिपहपमा प्रगति गरिरहेको बताउँछन् । उनि भन्छन् ‘अहिले नेपाली युवाहरू हिपहपमा फड्को मारिरहेका छन् ।’

सरकारको बेवास्ता
नेपाली युवापुस्ताहरू मज्जाले नजान्दै÷नबुझ्दै हिपहप संस्कृतिमा प्रवेश गरे र विस्तारै देशमा मात्र होईन अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा पनि जम्न थालेका छन् । हिपहप संस्कृतिमा रमिरहेका सबैलाई खुसीको कुरा आगामी सन् २०१८को युथ ओलम्पिकमा बिबोईङ ब्याटलले पनि पहिलोपटक खेलको रुपमा सहभागीता हुने अवसर पाउँदैछ । र समग्र नेपालीका लागि अर्को खुसीको कुरा, त्यो पहिलो ओलम्पिकका लागि नेपालको प्रतिनिधित्व गदैए एभरेष्ट क्रुका रुपेश श्रेष्ठ (बिबोई ट्रिकिटिक्स) ताईवानमा छनोट भएर फाइनल राउन्डको लागि जापान जाँदैछन् ।
तर दुःखको कुरा चाहिं नेपाल सरकारले अहिलेसम्म हिपहपलाई वास्ता गरेको छैन । नेपालबाट युथ ओलम्पिकका लागि पहिलो चरणमा तीन जना छनोट भए । उनिहरू देशको प्रतिनिधित्व गर्दै अर्को चरणकालागि ताईवान जाँदा सरकारी तवरबाट कुनै सहयोग भएन बरु नेपाली हिपहपलाई माया गर्ने बोजिन नामका युवाले तिनै जनाको टिकट र खाने बस्ने व्यवस्था गरेर ताईवान पु¥याए । सरकारको वेवास्ताले दुखी जेनिसा भन्छिन् ‘दुखको कुरा नेपालमा अहिलेसम्म युथ ओलम्पिकको कमिटी नै रहेनछ, अरुदेशमा सरकारले कति ठूलो सपोर्ट गर्छ, हाम्रोमा वास्ता गर्दैनन् ।’
नेपाली युवापुस्ताले हिपहप अन्तर्गतका बिबोईङ÷बिगर्लिङ मार्फत अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा फड्को मार्दै देशको नाम समेत चिनाउन थालेपनि सरकारले अझै बुझ्न नसकेको निशान्तको गुनासो छ । कार्यक्रम गर्न स्थानीय निकायहरूले पनि सहयोग नगर्दा काठमाडौंबाहिरका क्रुहरू पनि समस्यामा छन् । धरानको द पेज युनियनका सञ्चालक सौरब श्रेष्ठ भन्छन् ‘अफिसको भाडा गोजिबाट धेरै समय तिरियो,
बन्द गरेर बेलाबेला मात्र कार्यक्रम गरिरहेका छौं ।’